Ég er satt best að segja nokkuð uggandi yfir þeim
leiktjöldum sem umlykja núverandi ríkisstjórn. Og þá er ég ekki að tala um hið hefðbundna pólitíska krap. Það er umgjörðin, sérstaklega sú ríka þjóðernishyggja sem sviðið er skreytt með. Táknrænir fundir
í stjórnamyndunarviðræðum á Þingvöllum,
kynning stjórnarsáttmálans í Héraðsskólanum á Laugarvatni, innblásinn ræða
forsætisráðherra á 17. júní o.fl. í
þessum dúr. Allt á þetta sér stoð í stjórnarsáttamála ríkisstjórnarinnar en þar
segir segir:
„Íslensk þjóðmenning verður í hávegum höfð, að henni hlúð og
hún efld. Áhersla verður lögð á málvernd, vernd sögulegra minja og skráningu
Íslandssögunnar, auk rannsókna og fræðslu. Ríkisstjórnin mun vinna að því að
auka virðingu fyrir merkri sögu landsins, menningu þess og tungumálinu, innanlands
sem utan.“
Og til þessa að tryggja að svo verði þá er nánast allt sem lýtur að „þjóðmenningu“ fært
undir forræði forsætisráðherra sem verður einhverskonar
þjóðmenningarmálaráðherra.
Vinur minn og kollegi við Háskólann í Malmö sem hefur látið sig
þessi mál varða og segir einfaldlega að allar þjóðir eigi sér „sitt ómeti“ eins
og hákarl, sinn „þorramat“, sitt brennivín, allar þjóðir eiga sína fallegu
staði, sögu og tónlist. Og hann hefur
spurt, hvað gerir eitt land eitthvað sérstaklega merkilegri en annað? Og svarað er ekkert.
Að efla þjóðerniskennd fram úr hófi er leið til þess að efla
veika eða laskaða þjóðarsál, slíkt var því einkennandi í sjálfstæðisbaráttu margra þjóða,
ekki síst okkar eigin eins og við þekkjum gjörla. Slíkt var skiljanlegt í einu
fátækasta bændasamfélagi Evrópu þar sem fólk lifði í samfelldri vosbúð, fátækt
og hokri. Sögur íslenska aðalsins, Íslendingasögurnar, voru settar í samhengi
ofurmennsku og síðar meir, að undirlagi Jónasar frá Hriflu, í sögukennslubækurnar
svo að æska landsins gæti samsamað sig með fyrirmyndum og við tilveru fólks, sem þrátt fyrir allt hefur aldrei verið í boði
fyrir íslenskt alþýðufólk, hvorki þá né nú.
Nú veltir maður fyrir sér hvort eitthvert sérstakt tilefni sé til þess að endurvekja gamaldags
þjóðernishyggju, nema þá helst í „afmörkuðum“ pólitískum tilgangi? Ég gef mér
að slíkt sé raunin því aðrar ástæður eru
óbærilegar. Hinn „afmarkaði“pólitíski tilgangur því einfaldlega sá að setja
íslenska þjóðmenningu í samhengi hins sérstæða og einstæða og sem slík þá hafi Íslendingar
lítið sem ekkert að sækja út fyrir landssteinanna (nema í hlutverki
einhverskonar útrásarvíkinga) og hvað þá til Evrópu. Evrópusambandið er hinn stóri óvinur,
ógnvaldur, hin ytri vá, sem hefur eftir miklu að slægast hérlendis, ekki síst hinu afar
dýrmæta sjálfstæði íslensku þjóðarinnar, a.m.k. að sögn ýmissa þeirra sem nú blása upp
einhvern þjóðernisrembing. Það er fátt sem sameinar betur í slíkri baráttu og
„góður“ óvinur. Hið vonda ESB og vondu útlöndin (svo ekki sé minnst á Alþjóða gjaldeyrissjóðinn) sem stilltu okkur upp við vegg og gerðu við okkur vonda samninga vegna útrásarvíkinga sem hinn almenni Íslendingur ber enga ábyrgð á. Þetta spilverk allt saman getur því
miður orðið jarðvegur hins algera illgresis og leitt okkur í hinar mestu
ógöngur, eins og sagan ætti að hafa kennt okkur.
Vandinn er hins vegar sá að þjóðernisumræða einskorðast ekki
við eitt afmarkað mál. Hin hliðin á
þessum miklu þjóðernisáherslum er nefnilega grafalvarlegur og fellst í þeim
skilboðum sem berast þeim fjölmörgu Íslendingum sem ekki geta rakið ættir
sínar mann fram af manni hérlendis og eru einfaldlega, í allra stystu útgáfu, þessi: Þið eruð ekki hluti af
þjóðinni. Skilaboð sem eru
algerlega ósæmandi í því fjölmenningarsamfélagi sem við lifum í og þrífst með ágætum í hinum vestræna heimi.
Að ætla sér að byggja einhverja pólitíska þrætubókarlist á
íslenskum þjóðrembing og drambi er algert glapræði. Einstakt íslenskt atgervi og sérstök
viðskiptagreind á heimsvísu var að sögn útrásarvíkinga forsenda farsældar í
viðskiptum …eða hitt þó heldur! Á því
eigum við að læra, fremur en að endurtaka.
Pólitík og rík þjóðernishyggja er baneitruð blanda og ekki til annars
falin en að auka sundurlyndi þeirra sem þetta land byggja. Daður við þjóðernishyggju kann ekki góðri lukka að stýra, ég hvet stjórnvöld eindregið til að ganga hægt inn um gleðinnar dyr í þessum efnum