Félag fagfólks í frítímaþjónustu (FFF) hefur í ályktun mótmælt hugmyndum starfshóps um greiningu tækifæra til samrekstrar og/eða sameiningar grunnskóla og frístundaheimila. Hér verða dregin fram þau álitamál sem snúa að frítímaþjónustu í þessu samhengi og félaginu þykir mikilvægt að tekin verði afstaða til áður en endanleg ákvörðun er tekin um hvort af sameiningu verður.
Fagleg álitamál
Á sínum tíma þótti faglegur ávinningur af því að flytja heilsdagsskóla grunnskólanna frá Menntasviði til Íþrótta- og tómstundasviðs Reykjavíkurborgar (ÍTR) og stofna frístundaheimili. Á árunum 2002 til 2004 var unnið að því að skilja að starf skólans og frítímans. Megin ástæða innleiðingarinnar var gífurleg ánægja foreldra auk sýnilegs faglegs ávinnings með tilraunaverkefni sem var unnið á vegum frístundamiðstöðvarinnar Miðbergs í Breiðholti frá árinu 2000. Markmiðið var að efla starf frístundaheimilanna með þeirri hugmyndafræði sem fagstarf á vettvangi frítímans byggir á. Einnig var leitað til fyrirmynda frá öðrum Norðurlöndum til stuðnings við uppbyggingu starfsins. Í Starfsskrá Íþrótta- og tómstundasviðs Reykjavíkur kemur fram skýr sýn varðandi þau gildi sem liggja til grundvallar starfi frístundaheimila en áhersla er lögð á vinna með lykilfærni í frítímanum sem er samskiptafærni, félagsfærni, sjálfsmynd, virkni og þátttaka. Í starfsskránni er einnig gerð grein fyrir þeim leiðum og vinnuaðferðum sem unnið er eftir í starfi frístundaheimila.
Frístundaheimilin eru hluti af starfsemi frístundamiðstöðva sem starfræktar eru í hverjum borgarhluta Reykjavíkurborgar. Í frístundamiðstöðvum er markvisst unnið að því að efla starf frístundaheimilanna og styðja við fagvitund starfsmanna. Þar skapast vettvangur til að deila góðum hugmyndum, þróa og efla innra starf frístundaheimila í samstarfi við aðra sem starfa á sama vettvangi.
Í apríl 2010 var haldin ráðstefna um starfshætti frístundaheimila á vegum Samtaka áhugafólks um skólaþróun, Menntavísindasviðs HÍ, Íþrótta- og tómstundaráðs Reykjavíkur, Sambands íslenskra sveitarfélaga og Heimila og skóla. Heiti ráðstefnunnar var “Gæði eða geymsla” og þar kom m.a. fram umræða um mikilvægi þess að ræða saman um hugmyndafræði og áherslur í frístundastarfi barna og skapa vettvang til framþróunar á starfinu. Fjallað var um ráðstefnuna í vefriti Félags fagfólks í frítímaþjónustu í apríl 2010
(Sigrún Sveinbjörnsdóttir og Þóra Melsted, apríl 2010). Það má kannski segja að heiti ráðstefnunnar kristallist í þeim mikla mun sem hefur verið á gæðum þess starfs sem börnum er boðið upp á í framhaldi af skóladegi. Þetta heiti ráðstefnunnar “Gæði eða geymsla” beinir einnig sjónum að mikilvægi þess að standa vörð um öflugt fagstarf á þessum vettvangi.
Menning frístunda- og skólastarfs er ólík þrátt fyrir að hagsmunir barna séu það sem ræður för hjá báðum þessum aðilum. Kolbrún Þ. Pálsdóttir (2009) fjallar í grein í Uppeldi og menntun um frístundaheimili fyrir 6-9 ára börn í reykvísku skólastarfi. Þar koma meðal annars fram áhyggjur vegna þess að hugmyndafræði frístunda fái “lítið svigrúm til að eflast og dafna í eðlilegu samspili við hugmyndafræði kennslufræða” og hún segir jafnframt að enn sé starfsemi frístundaheimila “hornreka innan skólakerfisins”. Hugmyndafræði frístunda hefur átt erfitt uppdráttar innan skólakerfisins og það má telja harla ólíklegt að hún nái að festa sig enn frekar í sessi ef af sameiningu frístundaheimila og skóla verður. Eflaust má í einhverjum tilvikum auka samstarf á milli skóla og frístundaheimila og/eða haga því á annan hátt en verið hefur en menning þessara stofnana er ólík og nálgun fagstéttana einnig og það ber að virða.
Niðurstöður norrænna rannsókna sem gerðar hafa verið á samstarfi skóla og frístundaheimila benda til þess að það er menning skólans sem verður ráðandi í samstarfinu og lítil sem engin fagþróun á sér stað á vettvangi frístundaheimilanna (Torstenson & Johansson, 2000). Samkvæmt sænskri rannsókn Hansen (1999) þá kemur fram að þverfaglegt samstarf ólíkra fagstétta geti hindrað faglega þróun þeirra sem starfa á vettvangi frítímans vegna vöntunar á stuðningi innan síns fags.
Innan Háskóla Íslands er námsbraut í félags- og tómstundafræðum sem menntar fólk í þeim fræðum sem unnið er með á vettvangi frítímans. Um er að ræða tiltölulega nýja námsleið á Íslandi þó að mun lengri hefð sé fyrir slíku námi á hinum Norðurlöndunum. Umræða um sameiningu skóla og frístundaheimila hefur komið mjög illa við þann hóp fólks sem hefur sérmenntað sig til að starfa á vettvangi frítímans. Þessi nýja fagstétt þarfnast stuðnings til að ná þroska og miðað við fyrrnefndar rannsóknir þá mun sameiningarhugmyndin að öllum líkindum ekki fela í sér slíkan stuðning.
Fjárhagsleg álitamál
Raunverulegur sparnaður við þessar sameiningarhugmyndir er mjög óljós þar sem allar nánari útfærslur varðandi utanumhald og stjórnun frístundastarfsins eftir sameiningu koma hvergi fram. Því er engan veginn hægt að átta sig á hvar stjórnun frístundastarfsins mun eiga heima innan skólanna. FFF hefur áhyggjur af því að raunverulegur sparnaður verðienginn og raunverulegur kostnaður við rekstur frístundaheimila verði óljós innan fjárhagsramma skólanna ef af sameiningu verður
Miðað við aukið umfang starfs frístundaheimila undanfarin ár hlýtur utanumhald frístundastarfsins að fela í sér aukna vinnu innan skólanna ef af sameiningu verður sem þýðir aukið álag á stjórnendur og/eða ráðningar nýrra stjórnenda. Þegar upp verður staðið gætu þessar breytingar þannig þýtt kostnaðaraukningu innan hvers einasta skóla í stað þess að kostnaðurinn við utanumhald og rekstur liggi miðlægt hjá einni frístundamiðstöð í viðkomandi borgarhluta.
FFF hefur áhyggjur af því að sameining grunnskóla og frístundaheimila muni leiða af sér launalækkun yfirmanna í frístundaheimilum en að laun skólastjórnenda muni að sama skapi hækka.
Áætlað er að breytingarnar spari í launakostnaði um 28,6 milljóna króna á ársgrundvelli þegar innleiðingin hefur átt sér stað í borginni allri. Ekki virðist gert ráð fyrir launahækkunum sem mögulega yrðu hjá skólastjórnendum vegna þess að starfsemi frístundaheimila færist inn í skólana heldur einungis lægri launakostnaður hjá ÍTR. Í skýrslunni er talað um að hagræðing „vegna breytinga á frístundastarfi vegna tillagna í grunnskóla“ muni skila 39,9 milljónum í sparnað á ársgrundvelli. Þessi hagræðing virðast byggja á því að hægt verði að nýta húsnæði skólanna betur í kjölfar sameiningar skóla og hefur þannig lítið með það að gera hvort frístundaheimilum verður stýrt af Menntasviði eða ÍTR.
Fjárhagslegur ávinningur breytinganna er því óverulegur og líklegt að hægt væri að mæta hagræðingunni án þess að fara út í skipulagsbreytingar. Í góðu samstarfi við starfsfólk væri hægt að leita þeirra leiða til sparnaðar sem síður valda raski á beinu starfi með börnum í frístundaheimilum.
Lokaorð
Enn er mörgum spurningum ósvarað. FFF hefur meðal annars áhyggjur af því að skóladagurinn lengist á kostnað faglegs frístundastarfs og skilin þarna á milli verði óljós. Hvernig verður stjórnun frístundastarfsins háttað innan grunnskólanna og hvað verður um sumarstarf frístundaheimilanna? Grunnhugmyndafræði breytingarstjórnunar er samráð. Samkvæmt skýrslunni var lögð áhersla á samráð við hagsmunaðila; foreldra, forsjáraðila, stjórnendur og starfsfólk leikskóla, grunnskóla og frístundaheimila. FFF fagnar samráði en félagið hefði gjarnan viljað koma fyrr að málum. Sá tími sem gefinn er til að vinna umsögn um skýrsluna er allt of stuttur og félagið lýsir einnig áhyggjum yfir því litla samráði sem virðist hafa verið við fagaðila á vettvangi.
Við lestur skýrslunnar er mjög óljóst hver faglegur ávinningur á að vera af sameiningu grunnskóla og frístundaheimila og sparnaðurinn sem af því hlýst er óverulegur. Að mati stjórnar FFF verður sameining grunnskóla og frístundaheimila á kostnað faglegs frístundastarfs.
Reykjavík 21. mars 2011
F.h. stjórnar Félags fagfólks í frítímaþjónustu
Elísabet Pétursdóttir,
formaður
Heimildaskrá:
Íþrótta- og tómstundasvið Reykjavíkur. (án árs).Starfsskrá skrifstofu tómstundamála - ÍTR. Reykjavík:
Sigrún Sveinbjörnsdóttir og Þóra Melsted. (Apríl, 2010). Gæði eða geymsla? Vefffritið. Sótt 21. mars 2011 af http://www.fagfelag.is/files/uploads/12tbl4arg.pdf
Kolbrún Þ. Pálsdóttir. (2009). Frístundaheimili fyrir 6-9 ára börn í reykvísku skólastarfi. Uppeldi og menntun. 18. árgangur, 1. hefti.
Torstenson & Johansson. (2000). Fritidshemmet i forskning och förändring, en kunskapsöversikt. Kalmar: Skolverket.
Hansen, Monica. (1999). Yrkeskulturer i möte. Läraren, fritidspedagogen och samverkan. Yrkeskulturer i möte. Läraren, fritidspedagogen och samverkan. Göteborg Studies in Educational Sciences 131 Acta Universitatis Gothoburgensis.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli